Dyzartria
Dyzartria to zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mowy. Dyzartria to nieprawidłowa artykulacja dźwięków lub głosek
wynikająca z nieprawidłowej aktywacji mięśni ust, żuchwy i gardła, która wpływa na szybkość, siłę i rozkład w czasie, zakres i dokładność mówienia. Uszkodzenia dotyczą różnych struktur obwodowego
i/lub ośrodkowego układu nerwowego na różnych poziomach. Dyzartria może wynikać też z miejscowych nieprawidłowości w strukturze podniebienia, języka i krtani. Dysfunkcje mowy mogą mieć różne nasilenie.
Dyzartria współwystępuje z innymi schorzeniami, zarówno narządów ruchu, jak i mowy. O dyzartrii mówimy wtedy, gdy pacjent potrafi układać treści myślenia w odpowiednie struktury językowe,
ale w następstwie dysfunkcji nerwowo-mięśniowych nie jest w stanie prawidłowo realizować wypowiedzi. Mowa dyzartryczna, jest powolna, zamazana, bezgłośna i często z przydźwiękiem nosowym.
Dyzartrię obserwuje się w wielu różnych przypadkach chorobowych. Należy tu wymienić:
- choroby naczyniowe
- guzy mózgu i pnia mózgu
- chorobę Parkinsona
- choroby móżdżku
- neuropatie
- choroby neuronów ruchowych
- miopatie
- zapalenia mięśni, miastenię i inne choroby układu ruchu (za: Rosenfield)
Podział dyzartrii według kryterium objawowego (wg. Darleya, Aronsona i Browna):
- Dyzartria wiotka - wywołana uszkodzeniem dolnego neuronu ruchowego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięsni aparatu mowy.
Objawy: osłabienie mięśni, np. żuchwy, warg, podniebienia miękkiego, duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu, osłabienie lub zanik odruchu wymiotnego
- Dyzartria spastyczna - wywołana uszkodzeniem układu piramidowego (okolica ruchowa kory wraz z odchodzącym od niej szlakiem piramidowym idącym przez pień mózgu
i rdzeń kręgowy do jąder ruchowych rdzenia kręgowego)
Objawy: wzmożone napięcie mięśniowe, niskie natężenie głosu, chrapliwość, zwolnione tempo mówienia, wolniejsze ruchy warg i języka
- Dyzartria ataktyczna - spowodowana uszkodzeniem móżdżku i/lub dróg móżdżkowych, co wywołuje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
Objawy: hipotonia, nadmierne akcentowanie, nieregularne przerwy w artykulacji, zwolnione i nierytmiczne tempo mowy, zaburzenia płynności mowy, zaburzenia koordynacji ruchowej
- Dyzartria hipokinetyczna - związana z uszkodzeniem układu pozapiramidowego (PD, PSP, MSA)
Objawy: jednostajność melodii głosu, zmniejszone akcentowanie, zatrzymanie procesu mówienia, powtarzanie głosek i sylab
- Dyzartria hiperkinetyczna - wywołana uszkodzeniem układu piramidowego, jest następstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atetoza, dystonia
Objawy: ruchy mimowolne w obrębie narządów artykulacyjnych, załamania fonacyjne, niedokładna artykulacja, zaburzenia ruchów celowych
- Dyzartria mieszana - charakteryzuje się występowaniem różnych cech wymienionych powyżej rodzajów dysartrii, co ma miejsce w SM, chorobie Wilsona, SLA.
Ten typ dysartrii często występuje u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych oraz niektórych chorobach
Pacjent z dyzartrią nabytą ma problemy w artykulacji, może mieć problemy oddechowo-fonacyjne oraz z połykaniem pokarmów. Mowa jest spowolniała, często skandowana. W przypadku wystąpienia dyzartrii
należy wykonywać ćwiczenia oddechowo-fonacyjno-artykulacyjne, których celem ma być zmniejszenie niepłynności w mowie i poprawa jej jakości. Ćwiczenia można podzielić na oddechowo-fonacyjne, usprawniające
aparat artykulacyjny- język, wargi, podniebienie oraz artykulacyjne. Oto przykłady prostych ćwiczeń, które stosuję u osoby dorosłej z dyzartrią nabytą:
- Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny
- Ćwiczenia języka: mlaskamie, układanie języka w rurkę, wypychanie językiem policzków, układanie języka w „koci grzbiet”, wsuwanie język pod górną i dolną wargę,
przesuwanie języka na boki w jamie ustnej, dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów, przesuwanie czubka języka zygzakiem po podniebieniu, przesuwanie czubka języka od górnych
zębów wzdłuż podniebienia
- Ćwiczenia warg: cmokanie, parskanie, prychanie, na przemian robienie „dzióbka” i rozszerzanie ust, masowanie warg palcami, układanie warg jak do wymawiania
samogłosek: A, O, U, E, Y, I, wypowiadanie głosek p p p p, b b b b, w w w w w, f f f f f
- Ćwiczenia oddechowe
- Pozycja leżąca. Jedna ręka na brzuchu, druga na górnej części klatki piersiowej. Przepona przesuwa się przy wdechu i uwypukla brzuch, przy wydechu przepona wraca
do poprzedniego położenia, a brzuch opada. Ćwiczenie wykonujemy 3 razy, wydmuchując powietrze wymawiamy długo głoskę s lub f
- Wyrabianie długiej fazy wydechowej wypowiadanie dłuższych fraz bez wysiłku, bez zmniejszenia wyrazistości i głośności elementów końcowych oraz bez zwiększenia tempa mowy.
W tym celu należy wykonać powyższe ćwiczenia, zwiększając stopniowo wydech do 5-8 sekund i dłużej
- Ekonomicznego zużywania powietrza wymawiać długie s, robiąc pauzy, co 3 sekundy, w czasie pauzy powietrza nie wydychać. Wymawiać długie s, przerywając je 10 razy
- Ćwiczenia fonacyjne
- Mruczeć poprzez przedłużanie głoski MMMMMM. Wybrzmiewać przedłużane M w otoczeniu samogłosek - legato(długo) i MA ME MY MI MO MU, AMA EME YMY IMI OMO UMU,
AM EM YM IM OM UM
- Wybrzmiewać przedłużane n w otoczeniu samogłosek - legato: NA NE NY NI NO NU, ANA ENE YNY INI ONO UNU, AN EN YN IN ON UN
- Ćwiczenia na samogłoskach przedłużanie samogłosek, kolejno: A, E, Y, I, O, U. Ćwiczenia miękkiego ataku głosu: P (wdech), A P (wdech), I P (wdech), U P (wdech),
Y P (wdech), O P (wdech), E
- Ćwiczenia na tekstach
- W przypadku mowy dyzartrycznej ćwiczenia na tekstach będą polegały na czytaniu różnorodnych tekstów w sposób płynny - bez skandowania. Aby to osiągnąć należy
czytać wolno, śpiewnie- przedłużając lekko samogłoski i głoski, które można przedłużać np. sss, fff. Np. Paan Jaasiiuu kuupiił ssóól. Nie zaś Pan Ja siu ku pił sól
- Ćwiczenia prozodii
- Czytanie zdań, z różną intonacją, akcentem, tempem, wypowiadanie samogłosek z różnym natężeniem, różną wysokością głosu, rytmem