Opóźniony rozwój mowy u dzieci stwarzał i wciąż jeszcze stwarza wiele trudności diagnostycznych i terapeutycznych. Termin „opóźniony rozwój mowy” nie jest rozpoznaniem, lecz określeniem pewnych zaburzeń w rozwoju komunikacji słownej dziecka. Na rozwój mowy wpływa bowiem wiele różnorodnych czynników. Mogą one doprowadzić do całkowitego zahamowania rozwoju mowy lub spowodować, że będzie on przebiegał w sposób nieprawidłowy. Rozwój mowy przebiega w ten sposób, że początkowo tj. do 2 r. ż wypowiedzi dziecka są jednowyrazowe. Między 2, a 3 r. ż. pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe - zdania o charakterze przekazu telegraficznego. Około 3 r. ż. dziecko wkracza w okres swoistej mowy dziecięcej. W tym czasie pojawiają się w jego mowie swoiste neologizmy. Do 5 r. ż. mowa i artykulacja powinna być w pełni wykształcona. Dziecko powinno prawidłowo budować zdania i wymawiać wszystkie głoski.
Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej dotyczy zwykle dzieci w wieku 3 lub 4 lat, najczęściej chłopców (proporcja 3-1). Dziecko takie mówi bardzo mało albo wcale. O opóźnieniu świadczy też
mała liczba używanych słów (ubogi słownik), zdań (mało zdań złożonych), nieprawidłowa gramatyka, przedłużający się okres swoistej mowy dziecięcej. Słyszy natomiast dobrze i doskonale rozumie
polecenia słowne. Potrafi wymawiać w izolacji niemal wszystkie głoski mowy, nawet czasem w postaci sylab (onomatopeje), ale nie jest w stanie złożyć ich w słowa w należytym tempie.
Poziom rozwoju umysłowego tych dzieci badany testami bezsłownymi (inne testy mogą dać nieprawidłowy, zaniżony wynik badania) najczęściej jest prawidłowy, zgodny z wiekiem.
Prosty samoistny opóźniony rozwój mowy traktuje się jako przejaw dysharmonii rozwojowej.
Opóźniony rozwój mowy dotyczy 6-8% populacji wszystkich dzieci (4).
Opóźnienie to może dotyczyć:
Prawidłowy rozwój mowy wg. Pruszewicza zależy od wielu czynników.
Do najważniejszych należą:
Tradycyjnie przyjmuje się, że opóźnienie rozwoju mowy utrzymujące się powyżej 5 r. ż. jest niesamoistnym opóźnieniem rozwoju mowy inaczej niedokształceniem mowy o typie afazji lub alalią. Dzieci te wymagają długotrwałych oddziaływań terapeutycznych, a niedobory w funkcjonowaniu językowym utrzymują się w mniejszym lub większym stopniu przez całe życie.