Terapia jąkania
Jąkanie jest jednym z bardziej przykrych zaburzeń mowy. Polega na przerywaniu toku mowy przez nieskoordynowane ruchy mięśni fonacyjnych, oddechowych i artykulacyjnych. Trudności mogą występować na
początku lub w trakcie mówienia. W mowie jąkających się dochodzi do powtórzeń pojedynczych głosek, sylab, słów, części zdań. Ponadto objawami niepłynności mówienia może być:
- przeciąganie głosek
- blokowanie
- pauzy
- poprawki
- zbyt szybkie mówienie
- zbyt wolne mówienie
- nierytmiczne mówienie
- unikanie trudnych słów, zastępowanie je innymi, łatwiejszymi
Wiele dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa doświadcza niepłynności mówienia. Dzieje się tak, ponieważ u dziecka w okresie intensywnego rozwoju mowy w stosunkowo krótkim czasie znacznie poszerza się
zakres słownictwa dziecka, które na dodatek opanowuje jeszcze różnorodne reguły gramatyczne i przez cały czas usprawnia się aparat artykulacyjny. Ten dynamiczny proces sprawia, że naturalne są sytuacje
w których dziecko powtarza całe wyrazy, sylaby, poprawia się, mówi „yyyy”, „eeee”, stosuje nienapięte pauzy podczas poszukiwania słowa. Około80% dzieci przezwycięża ten problem. Rodzice nie powinni
jednak go lekceważyć gdyż u pozostałych dzieci może ono przekształcić się w jąkanie wczesnodziecięce. Powinni udać się do specjalisty – logopedy po poradę.
Pełna diagnoza logopedyczna dziecka z objawami niepłynności mówienia obejmuje:
- ocenę objawów jąkania w mowie dziecka
- ogólną ocenę rozwoju mowy i sprawności językowej
- obserwację zachowania dziecka i jego rodziców
- wywiad z rodzicami
- wywiad z dzieckiem
Ustalam: typ niepłynności, czas trwania momentów niepłynności, okoliczności występowania objawów zająknięć, reakcje i zachowania dziecka. Następnie stosuję terapię pośrednią bądź bezpośrednią.
Pracuję także z osobami dorosłymi jąkającymi się. Dokonuje diagnozy jąkania w oparciu o specjalistyczne testy:
- Kwestionariusz Cooperów do Oceny Jąkania (KCOJ, Chęciek 2001)
- Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii (KNMiL, Tarkowski 2001)
- Kwestionariusze wywiadów w sprawie jąkających się (Tarkowski 1992, Chęciek 2007)
Pacjent zostaje zakwalifikowany do terapii, gdy występują u niego objawy jąkania. Pierwsze zajęcia poświęcone na, na szczegółowe wyjaśnienie pacjentom i ich bliskim problemu jąkania, negatywnych
uwarunkowań środowiskowych mających wpływ na płynność mówienia, błędnego postępowania wychowawczego rodziców w stosunku do swoich dzieci, w ogóle negatywnych relacji na pacjenta ze środowiskiem, także
domowym. Następnie pacjent zostaje zapoznany z programem terapii oraz z podstawowymi zasadami mówienia (gestami płynności), które gdy stosuje konsekwentnie w mówieniu eliminują występowanie niepłynności.
Zasady te mówią, że:
- tempo mówienia pacjenta powinno być zwolnione
- mówienie pacjenta powinno być płynne, realizowane na wydechu bez częstych, zbytecznych wdechów zakłócających płynny potok mówienia
- mówienie pacjenta powinno być śpiewne (nie monotonne i nie skandowane, intonacja powinna być melodyjna)
- w wypowiedziach pacjenta powinien być odpowiednio uregulowany proces oddychania (krótki wdech, realizacja dłuższych sekwencji słownych na jednym wydechu, bez częstych, zbytecznych wdechów, oddech brzuszno-przeponowy)
- wypowiedzi pacjenta powinny być pełne ( pełnozdaniowe, w których jest możliwe zastosowanie odpowiedniego procesu oddychania oraz techniki przeciąganego mówienia)
- mówienie pacjenta powinno być wyraziste (z odpowiednio miękkim i szerokim układem narządów mownych)
- pacjent na początku terapii „wspomaga” płynne, zwolnione i śpiewne mówienie parabolicznymi ruchami dłonią, a później palcem wskazującym wiodącej dłoni
- narządy mowne (np. wargi, język, podniebienie miękkie, struny głosowe) w czasie mówienia powinny się zwierać (zbliżać do siebie) delikatnie, ze zminimalizowanym napięciem ich mięśni
- początek mówienia powinien być skoordynowany w tym samym momencie z początkiem wydechu i początkiem parabolicznych ruchów dłonią (palcem wskazującym)
- należy stosować krótkie pauzy pomiędzy wypowiedziami na „zebranie” myśli oraz przygotowanie aparatu mowy do dalszych wypowiedzeń
- wskazane jest utrzymywanie kontaktu wzrokowego za swoim rozmówcą
- unikanie mówienia zastępować zasadą, iż technikę płynnego, swobodnego, spontanicznego mówienia można osiągnąć poprzez hasło: „Mówić, mówić i jeszcze raz mówić”
Celem opanowania mówienia według powyższych gestów płynności należy stosować m.in. następujące ćwiczenia:
- ćwiczenia oddechowe (podparcia oddechowego, tzw. appoggio
- ćwiczenia oddechowo - emisyjne (także podparcia oddechowego, utrwalanie toru oddechowego brzuszno-przeponowego)
- ćwiczenia płynnej realizacji połączeń samogłoskowych (na jednym pełnym wydechu, bez zwarć krtaniowych, głośno i szeptem przeciąganie samogłosek, w różnej tonacji, a także
ćwiczenie bez zwarć krtaniowych połączeń samogłosek: aoueiy-aoueiy-aoueiy....
- ćwiczenia w mówieniu (terapeutyczne czytanie tekstu odpowiedniego dla wieku pacjenta, terapeutyczne dialogi - zadawanie pytań i odpowiadanie na pytania, terapeutyczne
opowiadanie na temat ilustracji itp. - śpiewem, tzw. sposobem „pantomimicznym”, szeptem i mową głośną (tu: z kontrolą wzrokową na monitorze lub w lustrze, czterokrotnie tych samych wypowiedzi z próbą
stosowania gestów płynności)
- ćwiczenia szerokiego i miękkiego otwierania i zamykania ust oraz warg
- śpiewanie piosenek, recytowanie ich szeptem, potem głośno (celem przeniesienia zjawisk melodyjnych i szeptanych na głośne mówienie)
- ćwiczenia delikatnego startu mowy